Trong bối cảnh các quy định tài chính mới đang dần mở cửa cho hoạt động nghiên cứu khoa học và công nghệ, nhiều nhà khoa học vẫn cảm thấy lo lắng về việc quản lý tài sản nhà nước. Họ e ngại rằng những quy định kiểm toán truyền thống có thể gây khó khăn cho quá trình nghiên cứu và phát triển.
Đây là nội dung chính được thảo luận tại hội thảo góp ý cho Dự án Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo, do Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội tổ chức tại TP HCM vào ngày 7/6.
Bà Nguyễn Thị Thu Sương, Trưởng phòng Phát triển Khoa học công nghệ tại Sở Khoa học và Công nghệ TP HCM, đã chia sẻ một ví dụ cụ thể về một đoàn kiểm toán đã đến kiểm tra một dự án nghiên cứu giống lúa mới. Đoàn kiểm toán đã đặt ra câu hỏi về việc ai sẽ nhận tiền từ việc bán sản phẩm lúa trong quá trình nghiên cứu, và bà Sương đã giải thích rằng nông dân tham gia nghiên cứu sẽ là người nhận lợi ích từ đó.
Đoàn kiểm toán đã yêu cầu xem xét liệu việc này có thể được coi là “thất thoát tài sản nhà nước” hay không, vì ngân sách đầu tư cho nghiên cứu hoàn toàn từ nhà nước. Điều này đã dẫn đến những tranh cãi về việc quản lý tài sản và lợi nhuận từ các sản phẩm nghiên cứu.
Bà Sương nhấn mạnh rằng không chỉ Nghị quyết 193 mà cả dự thảo luật mới cũng cần có những điều khoản rõ ràng để hỗ trợ cho công tác nghiên cứu. Tuy nhiên, nếu tư duy kiểm toán không thay đổi, nó có thể trở thành rào cản lớn cho sự phát triển của khoa học và công nghệ.
Tương tự, PGS.TS Hồ Quốc Bằng từ Đại học Quốc gia TP HCM cũng đã chỉ ra rằng Nghị quyết 57 về đột phá khoa học công nghệ đã đặt ra mục tiêu hợp tác giữa nhà nước, nhà trường và doanh nghiệp. Tuy nhiên, việc thực hiện vẫn gặp nhiều khó khăn do sự ngại ngần trong việc định giá sản phẩm khoa học công nghệ.
Ông Bằng cho biết rằng việc định giá kết quả nghiên cứu rất phức tạp và có thể dẫn đến trách nhiệm pháp lý nếu định giá không chính xác. Điều này khiến cho nhiều đơn vị không dám thực hiện các nghiên cứu có sử dụng ngân sách nhà nước.
Ông Bằng đã đưa ra một ví dụ về việc doanh nghiệp đặt hàng cho Sở Khoa học và Công nghệ thực hiện nghiên cứu, và khi sản phẩm hoàn thành, nhà trường sẽ định giá và chuyển giao quyền sử dụng cho doanh nghiệp. Tuy nhiên, nếu kiểm toán cho rằng định giá không đúng, nhà trường sẽ phải chịu trách nhiệm.
Chuyên gia này cũng nhấn mạnh rằng, theo kinh nghiệm từ các quốc gia khác, khi sản phẩm nghiên cứu hoàn thành, nó nên được chuyển giao ngay cho doanh nghiệp để họ có thể thương mại hóa và chia sẻ lợi nhuận với nhà trường. Nhà nước sẽ thu hồi vốn thông qua thuế từ doanh nghiệp.
Tại hội thảo, ông Nguyễn Nam Hải, Vụ trưởng Kế hoạch Tài chính, Bộ Khoa học và Công nghệ, đã cho biết rằng Dự thảo luật cho phép tổ chức chủ trì tự quyết định về hình thức và phương án thương mại hóa kết quả nghiên cứu. Tuy nhiên, thực tế vẫn còn nhiều khó khăn trong việc thực thi và nỗi sợ bị kiểm tra, kiểm toán.
Ông Nam Hải cũng thông tin rằng trong dự thảo sửa đổi Luật Tài sản công 2025, Bộ Tài chính đề xuất loại bỏ các quy định về quản lý tài sản hình thành từ hoạt động khoa học và công nghệ, và giao cho Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo quy định chi tiết về sở hữu và định giá các kết quả nghiên cứu.
Lê Tuyết
