Nghệ sĩ Kim Cương, một trong những biểu tượng của nghệ thuật sân khấu Sài Gòn, đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng khán giả qua những vai diễn đầy cảm xúc. Khi bà thể hiện vai Diệu trong vở kịch “Lá sầu riêng” vào thập niên 1970, hàng nghìn khán giả đã không kìm được nước mắt trước nỗi đau của một người mẹ bị con cái chối bỏ.
Gần đây, bà đã được vinh danh trong danh sách 60 cá nhân có đóng góp quan trọng cho sự phát triển của thành phố Hồ Chí Minh trong suốt 50 năm qua. Trong lĩnh vực văn hóa, bà là nghệ sĩ nữ duy nhất được ghi nhận, bên cạnh những tên tuổi lớn như nhạc sĩ Xuân Hồng và Trịnh Công Sơn. Đặc biệt, tác phẩm “Lá sầu riêng” của bà đã được Hội sân khấu TP HCM bình chọn là một trong 10 tác phẩm tiêu biểu của thành phố trong nửa thế kỷ qua.
Bà chia sẻ: “Khi nhận được tin vui này, tôi không khỏi xúc động và nhớ đến lời dạy của mẹ: Con phải sống sao để khán giả đánh giá đúng những đóng góp của nghệ sĩ”.
Trích đoạn trong vở kịch “Lá sầu riêng” khi mẹ (nghệ sĩ Bảy Nam) lên thăm Diệu (nghệ sĩ Kim Cương) đã để lại ấn tượng mạnh mẽ trong lòng khán giả. Trong bản truyền hình của vở kịch vào thập niên 1980, khán giả đã không ngừng rơi nước mắt trước những tình huống éo le mà nhân vật phải đối mặt.
Ở tuổi 88, Kim Cương vẫn là một nhân vật có sức ảnh hưởng lớn trong giới nghệ sĩ miền Nam. Bà thường xuyên tham gia các buổi tọa đàm về thời kỳ hoàng kim của sân khấu. Diễn viên Thành Lộc, một trong những người kế thừa, đã bày tỏ: “Tuổi thơ tôi gắn liền với kịch nói Kim Cương. Càng làm nghề, tôi càng nhận ra tài năng của bà là điều mà tôi chỉ có thể ngưỡng mộ”.
Danh hiệu “kỳ nữ” đã gắn liền với Kim Cương từ khi bà còn trẻ, khi bà nổi bật trên sân khấu cải lương. Cha của bà, ông Nguyễn Ngọc Cương, là một trong những người có công lớn trong việc phát triển cổ nhạc tại Sài Gòn. Đoàn hát Đại Phước Cương do ông thành lập đã từng là một trong những gánh hát hàng đầu, giúp nhiều nghệ sĩ nổi tiếng như Thanh Tùng, Ngọc Sương, và Kim Thoa có cơ hội tỏa sáng.
gia đình">
Gia đình của Kim Cương có truyền thống nghệ thuật lâu đời. Mẹ của bà, nghệ sĩ Bảy Nam, được coi là một trong những người sáng lập cải lương, bên cạnh nghệ sĩ Phùng Há. Những vai diễn kinh điển mà bà từng thể hiện đã trở thành chuẩn mực cho các thế hệ diễn viên sau này. Bà cũng là nữ soạn giả đầu tiên viết tuồng cải lương với nhiều tác phẩm nổi tiếng.
Kim Cương đã bắt đầu sự nghiệp nghệ thuật từ rất sớm. Chỉ 18 ngày tuổi, bà đã được bế lên sân khấu trong vở “Quan âm Thị Kính”. Đến năm 6 tuổi, bà đã có vai diễn đầu tiên trong vở “Na Tra lóc thịt” do chính mẹ viết kịch bản.
Khi bà 9 tuổi, cha bà qua đời, mẹ bà đã phải một mình nuôi dạy các con và tiếp tục sự nghiệp nghệ thuật. Dù ban đầu không muốn con gái theo nghề, nhưng Kim Cương đã dần chứng tỏ tài năng của mình và trở thành một trong những nghệ sĩ nổi bật nhất trong giai đoạn phát triển của cải lương Sài Gòn.
Vào những năm 1940-1950, khi cải lương đang trên đỉnh cao, Kim Cương đã được giao vai chính trong nhiều vở diễn. Sau khi hợp tác với soạn giả Duy Lân, bà đã trở thành hiện tượng hiếm có trong làng kịch nói, được báo chí ca ngợi là “kỳ nữ” với tài năng xuất sắc.
Cuộc đời của bà đã có bước ngoặt lớn vào năm 1956 khi bà quyết định chuyển sang kịch nói. Bà chịu ảnh hưởng từ quan điểm “Sân khấu phải thật và đẹp” của nghệ sĩ Năm Châu và nhận ra rằng mình không thể ca hay như những nghệ sĩ cải lương khác. Bà đã sang Pháp để học hỏi thêm về nghệ thuật sân khấu phương Tây, từ đó áp dụng những kiến thức này vào việc xây dựng đoàn kịch của riêng mình.
Kim Cương trong vai Diệu của “Lá sầu riêng”. Ảnh: Đoàn kịch Kim Cương
Quyết định chuyển sang kịch nói đã gặp phải sự phản đối từ nhiều khán giả yêu mến bà. Thời điểm đó, kịch nói chưa được ưa chuộng như cải lương, nhưng Kim Cương đã không từ bỏ. Bà tự viết kịch bản và chiêu mộ những diễn viên trẻ cùng chí hướng để tạo dựng đoàn kịch của mình.
Vở diễn đầu tiên của bà, “Tôi là mẹ”, đã nhanh chóng thu hút khán giả nhờ sự kết hợp với âm nhạc và các ca sĩ nổi tiếng. Sau đó, bà tiếp tục cho ra mắt nhiều vở diễn thành công khác, gây tiếng vang lớn trong cộng đồng.
Khán giả đã không ngừng rơi nước mắt khi xem Kim Cương và Bảy Nam diễn “Lá sầu riêng” vào năm 1998. Những vở kịch của bà đã chạm đến trái tim của nhiều người, khiến họ không chỉ nhớ đến tài năng mà còn cảm nhận được những giá trị nhân văn sâu sắc.
Trong cuốn sách “Lịch sử sân khấu kịch và điện ảnh Việt Nam”, tác giả Nguyễn Đức Hiệp đã nhận định rằng kịch Kim Cương thành công nhờ vào sự chú trọng đến diễn xuất và cách thể hiện nhân vật. Bà đã thu hút được đông đảo khán giả, không chỉ từ cải lương mà còn từ những người yêu thích kịch nói.
Trong thập niên 1960-1970, Kim Cương đã để lại dấu ấn mạnh mẽ với những vai diễn đầy cảm xúc, khiến khán giả không chỉ nhớ đến giọng hát mà còn cả hình ảnh của những nhân vật khắc khổ mà bà thể hiện.
Nghệ sĩ Kim Cương đã trở thành nguồn cảm hứng cho nhiều nhà thơ và văn sĩ, trong đó có nhà thơ Bùi Giáng. Mối tình của họ đã được ghi lại qua những vần thơ đầy cảm xúc, thể hiện tình cảm chân thành và sâu sắc.
Ở tuổi ngoài 80, Kim Cương vẫn tiếp tục các hoạt động thiện nguyện, thực hiện tâm nguyện của mẹ. Bà đã kêu gọi nhiều nguồn lực để giúp đỡ những người có hoàn cảnh khó khăn, mang lại ánh sáng cho hàng nghìn người mù và chữa trị cho trẻ em bệnh tật.
Sau đại dịch Covid-19, bà đã cùng Hội Bảo trợ Bệnh nhân nghèo TP HCM tổ chức nhiều chương trình chăm lo cho trẻ mồ côi, giúp đỡ họ về vật chất và tinh thần. Bà cũng đã khởi xướng nhiều hoạt động nhằm hỗ trợ các nghệ sĩ nghèo và công nhân hậu đài sân khấu có cái Tết ấm no.
Kim Cương luôn nhắc nhở con trai về việc duy trì học bổng Bảy Nam để di sản của gia tộc và mẹ bà được tiếp nối mãi mãi.
Mai Nhật
