Tết Đoan Ngọ, diễn ra vào ngày 5 tháng 5 âm lịch, không chỉ đơn thuần là một ngày lễ mà còn mang trong mình những giá trị văn hóa và tinh thần sâu sắc. Đây là dịp để mọi người chăm sóc sức khỏe theo cách truyền thống, đồng thời thể hiện lòng biết ơn đối với tổ tiên và thiên nhiên.
Mỗi vùng miền trên đất nước Việt Nam đều có những phong tục và nghi lễ riêng biệt liên quan đến Tết Đoan Ngọ, phản ánh sự đa dạng trong văn hóa và tập quán sinh hoạt của người dân. Những truyền thuyết và kinh nghiệm sống đã hình thành nên những hoạt động đặc sắc trong ngày lễ này.
Chuyên gia văn hóa dân gian Phạm Đình Hải cho biết, dù ở bất kỳ nền văn hóa nào như Trung Quốc, Hàn Quốc hay Nhật Bản, Tết Đoan Ngọ đều có điểm chung là hướng tới việc bảo vệ sức khỏe, đặc biệt là cho trẻ em và thanh thiếu niên. Ông nhấn mạnh rằng đây là dịp để mọi người chú trọng đến việc chăm sóc sức khỏe, mà ông gọi là “Tết sức khỏe”.
Trong ngày này, người dân Quảng Nam thường nhổ cây hoa khóm, một loại cây thuốc nam, để chế biến nước uống, thể hiện sự kết nối với thiên nhiên và chăm sóc sức khỏe. Theo quan niệm dân gian, ngày 5 tháng 5 âm lịch là thời điểm dương khí trong vũ trụ đạt đỉnh, tạo điều kiện thuận lợi cho việc kích thích dương khí trong cơ thể, giúp tăng cường sức đề kháng và chống lại bệnh tật.
Thời điểm này cũng là lúc cây cối phát triển mạnh mẽ, côn trùng ít hoạt động, con người có thể hòa mình vào thiên nhiên. Dương khí trong cơ thể được cho là dâng cao, cần được điều hòa để duy trì sức khỏe. Nếu không chăm sóc đúng cách, cơ thể có thể trở nên yếu ớt khi bước vào mùa thu đông, khi âm khí chiếm ưu thế.
Vì vậy, người xưa đã hình thành nhiều phong tục tập quán để kích thích dương khí, tùy thuộc vào điều kiện tự nhiên và văn hóa địa phương. Ở miền Bắc, người dân thường hái các loại lá như ngải cứu, kinh giới, tía tô vào giờ Ngọ để nấu nước tắm hoặc xông hơi, giúp thanh lọc cơ thể.
Tại các chợ quê ở Quảng Nam, Nghệ An, Bình Định, người dân bày bán túi “lá mùng 5” với nhiều loại thảo dược. Ở vùng biển, có phong tục tắm biển để “xả xui”, trong khi người miền núi thường treo linh vật từ ngải cứu trước nhà để trừ tà.
Các món ăn truyền thống như rượu nếp, bánh tro và trái cây đầu mùa cũng được chuẩn bị trong dịp này, không chỉ mang ý nghĩa ẩm thực mà còn giúp làm ấm cơ thể, hỗ trợ tiêu hóa và thanh lọc cơ thể.
Ông Hải cho rằng Tết Đoan Ngọ không chỉ đơn thuần là “Tết diệt sâu bọ” mà thực chất là một nghi lễ dưỡng sinh tổng thể, nơi con người chủ động chăm sóc sức khỏe của mình thông qua ăn uống và vệ sinh cá nhân.
Mâm cỗ cúng Tết Đoan Ngọ của người dân Hà Nội thường rất phong phú, với các lễ vật như rượu nếp, bánh tro, trái cây mùa hè, hương, trà và hoa. Dù không gắn liền với một vị thần cụ thể, nhưng ngày lễ này vẫn giữ vai trò quan trọng trong đời sống tinh thần của người Việt.
Khi thực hiện lễ cúng, người dân thường thành tâm khấn vái, mong muốn gia đình được bình an, sức khỏe dồi dào và mùa màng bội thu. Tết Đoan Ngọ không chỉ là dịp để tưởng nhớ tổ tiên mà còn là thời điểm để mọi người cùng nhau chăm sóc sức khỏe và gắn kết tình cảm gia đình.
Phạm Nga
